همه چیز درباره خاموت، انواع و کاربردهای آن

خاموت چیست؟

به‌طور کلی میلگردهای فولادی در 2 نوع طولی و عرضی ساخته و مصرف می‌شوند. همان‌طور که انتظار می‌رود میلگردهای عرضی در جهت عرض سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند و میلگردهای طولی در جهت طول سازه کاربری دارند.

مطابق با این تعریف به میلگردها یا آرماتورهای عرضی که غالبا به صورت مستطیل و یا رکابی شکل تولید می‌گردند، خاموت (به انگلیسی stirrup) گفته می‌شود. در ساختمان‌های بتنی و فولادی از خاموت در دال‌ها و تیرها با هدف افزایش استحکام نسبت به نیروی برشی و پیچشی سازه استفاده می‌شود.

به همین جهت در میان فعالین این صنعت با نام خاموت سقف و خاموت ستون نیز شناخته می‌شود. جای‌گذاری خاموت به صورت عمودی یا زاویه‌دار به نسبت آرماتور طولی می‌باشد. معمولا در میان مصرف‌کنندگان خاموت با سایز 8 و 10 کاربرد بیش‌تری دارد و برای ساخت آن به‌طور معمول از میلگردهای آجدار استفاده می‌کنند.

میلگرد خاموت چگونه تولید میشود؟

میلگردها مقاطعی لوله‌ای و فولادی هستند که یا دارای آج و یا بدون آج ساخته می‌شوند. معمولا میلگردهای آجدار در صنعت ساختمان‌ سازی کاربرد بیش‌تری دارند؛ چراکه به علت وجود آج بر سطح، چسبندگی میلگرد با بتن تسهیل می‌گردد.

به همین ترتیب می‌توان اظهار کرد که تولید خاموت با استفاده از میلگرد دارای آج انجام می‌شود. سایز میلگرد مصرفی برای تولید خاموت به طور معمول 8 و 10 است و فرآیند تولید آن به کمک دستگاه خاموت زن همراه است. این دستگاه دارای 2 نوع دستی و ماشینی می‌باشد که لازم است تولید خاموت در هر 2 روش مطابق با استانداردهای لازم صورت گیرد.

انواع خاموت و ویژگی های آن

خاموت‌ها در انواع مختلفی از لحاظ نحوه تولید و زاویه خم شاخه، دسته‌بندی می‌‌‌شوند و ویژگی‌های متفاوتی با یک‌دیگر دارند. این انواع شامل موارد زیر می‌شود:

• خاموت سنتی

روش ساخت خاموت سنتی به روش دستی است و دارای شکل ظاهری شبیه به مربع می‌باشد. این خاموت در صنعت ساختمان سازی کاربرد بسیاری دارد. زاویه خم در این خاموت، 90 درجه است.

• خاموت مهندسی

در این نوع از خاموت، زاویه خمش میلگرد 45 یا 135 درجه است و به لحاظ شکل ظاهر مشابه با خاموت ساده و دارای سطح مقطع مربعی می‌باشد.

• خاموت معمولی

برای تولید خاموت معمولی از هر دو روش معمولی و ماشینی استفاده می‌کنند. اتصالات معمولا به صورت حلزونی و در اندازه‌های مختلف انجام می‌شود. لازم به ذکر است که اندازه قالب قابل تغییر می‌باشد.

• خاموت مارپیچ

خاموت مارپیچ یکی از انواع خاموت است که به کمک دستگاه  cnc که نوعی دستگاه خاموت زن اتوماتیک است، تولید می‌گردد.

• خاموت ربات

این خاموت همچون نوع قبل، به کمک دستگاه سی ان سی ساخته می‌شود؛ با این تفاوت که از لحاظ شکل ظاهر با آن متفاوت می‌باشد. از جمله تفاوت‌های آن می‌توان به وجود مربعی در گوشه آن اشاره نمود.

• خاموت سلولار

خاموت سلولار جدیدترین نوع خاموت است که از لحاظ شکل ظاهری مشابه با حلقه‌های بسته می‌باشد و بر اساس استاندارد PI_SYSTEM تولید می‎شود. از مزایای این خاموت می‌توان به مقاومت بالای آن و کمک به افزایش استحکام بتن اشاره کرد؛ چراکه ضعف کششی میلگرد طولی را در زمان زلزله جبران می‌کند و از خمش آن‌ها جلوگیری می‌نماید.

انواع خاموت از لحاظ شکل ظاهر

خاموت‌ها به لحاظ شکل ظاهری در 2 دسته زیر جای می‌گیرند:

خاموت تنگ بسته یا حلقه بسته

خاموت تنگ بسته، مقطعی کاملا بسته است و معمولا از آن برای تحمل نیروهای پیچشی استفاده می‌کنند. کاربرد اصلی این خاموت در ستون و تیرهایی می‌باشد که نیروهای پیچشی بالایی به آن‌ها اعمال می‌گردد.

خاموت تنگ باز یا حلقه باز

آن دسته از خاموت‌هایی که به صورت U یا L هستند، جزو خاموت‌های تنگ باز به حساب می‌آیند. اصلی‌ترین کاربرد خاموت تنگ باز در برابر نیروی برشی می‌باشد و خود دارای 3 نوع قلاب یا تک شاخه، رکابی یا 2 شاخه و چند شاخه است.

فرق تنگ و خاموت چیست؟

در اصطلاح تمام آرماتورهای عرضی خاموت نام دارند، اما مطابق با مقررات ملی ساختمان، در بعضی از اعضا به جای خاموت از واژه تنگ استفاده می‌شود. بدین نحو که در اعضای فشاری همچون ستون از اصطلاح تنگ استفاده می‌کنند و به میلگرد عرضی که در تیر و دال با هدف جلوگیری از بیرون‌زدگی آرماتور طولی و تحمل برش و پیچش کاربرد دارد، خاموت می‌گویند.

خاموت چه کاربردی دارد؟

کاربرد اصلی خاموت‌ها برای نگهداری میلگرد طولی و تامین تکیه‌گاه جانبی در ستون و تیر بتنی می‌باشد. این امر به نحوی امکان‌پذیر است که میلگرد طولی تنها در فواصل میان دو تنگ امکان کمانش داشته باشند. علاوه بر آن به ممانعت از تجمع نیروی برشی و گسترش ترک کمک شایانی می‌نماید.

به‌طور کلی از انواع خاموت به علت برخورداری از مزایای مختلفی همچون افزایش استحکام سازه، بهبود عملکرد لنگر خمشی و افزایش مقاومت نسبت به نیروی برشی و کشش سطحی در موارد زیر استفاده می‌شود:

خاموت در ستون

یکی از مهم‌ترین موارد استفاده خاموت‌ها در ستون می‌باشد. برای جلوگیری از کمانش میلگرد طولی و یا مشکلات ناشی از برش‌ و پیچش، معمولا خاموت‌هایی در طول ستون استفاده می‌شوند که دارای قطر حداقلی 6 میلی‌متر هستند. استفاده از خاموت در ستون سازه منجر به افزایش مقاومت نسبت به برش جانبی، افزایش استحکام بتن، افزایش شکل پذیری، جلوگیری از خم شدگی میلگرد و تثبیت موقعیت و استحکام جانبی میلگرد طولی خواهد شد.

خاموت در تیر بتنی

از دیگر کاربردهای خاموت، تیر بتنی است. خاموت‌ها در سقف ساختمان، وظیفه افزایش مقاومت تیر بتنی در برابر نیروی برشی را عهده‎دار هستند. از آن‌جایی که در تیرهای بتنی بیش‌ترین مقدار نیروی برشی در نقاط بحرانی و نزدیکی تکیه‌گاه ایجاد می‌گردد، فاصله خاموت و قطر آن‌ها در این قسمت‌ها نیز بیش‌تر می‌شود. بدین ترتیب اندازه خاموت در سقف به تناسب قرارگیری در قسمت‌های بحرانی متفاوت خواهد بود.

نکات اجرای خاموت چیست؟

همان‌طور که پیش از این اشاره شد، ساخت و تولید خاموت چه به روش دستی و چه به روش ماشینی، مطابق با استانداردهای مشخصی انجام می‌شود. در ادامه نکاتی ضمن بررسی این استانداردها بیان نموده‌ایم:

• لازم است فواصل میان خاموت 20 سانتی متر باشد.
• در اعضای فشاری با خاموت بسته یا دورپیچ فاصله آزاد بین 2 میلگرد طولی نباید کم‌تر از 1.5 برابر قطر بزرگ‌ترین میلگرد باشد.
• نباید فاصله از اولین خاموت از بخش اتصال ستون به تیر بیش از نیمی از فاصله خاموت‌ها باشد.
• لازم است خاموت به کمک سیم آرماتوربندی به میلگرد طولی بسته شود.
• خمکاری آرماتورها نباید در دمای پایین‌تر از 5 درجه سانتی‌گراد انجام گیرد.

مقررات ملی ساختمان در اجرا و استفاده از خاموت ها

مطابق با مقررات ملی ساختمان، طرح و اجرای ساختمان بتن آرمه با مقررات زیر همراه است:

1. لازم است طول ناحیه‌ بحرانی کم‌تر از مقادیر زیر نباشد:
2. یک ‌ششم ارتفاع آزاد ستون
3. ضلع بزرگ‌تر مقطع مستطیلی ستون
4. قطر ستون
5. فاصله‌ در ناحیه بحرانی، چنان‌چه خاموت از انواع بسته باشد، نباید کم‌تر از مقادیر زیر باشد:
6. 24 برابر قطر خاموت
7. 300 میلی‌متر
8. 8‌ برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی ستون
9. نصف کوچک‌ترین ضلع مقطع ستون
10. همچنین فاصله‌ خاموت‌ها در دیگر نقاط اعضای فشاری، نباید بیش‌تر از موارد زیر باشد:
11. 36 برابر قطر میلگرد خاموت
12. 12 برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی
13. کوچک‌ترین بعد عضو فشاری

جمع بندی

خاموت میلگردی عرضی و مستطیلی یا رکابی شکل است که در انواع معمولی، مهندسی، سلولار، مارپیچ و غیره تولید می‌شود. از خاموت‌ها به علت برخورداری از مزایایی مانند افزایش استحکام سازه، بهبود عملکرد لنگر خمشی و افزایش مقاومت نسبت به نیروی برشی و کشش سطحی در ستون و دیوار بتنی استفاده می‌کنند.

سوالات متداول